SALSA DANS

SALSA NEDİR? NASIL DOĞMUŞTUR?

Salsa, İspanyolca'da kelime anlamı olarak sos ya da salça'dır. Malzemesi nerede yapıldığına bağlı olarak değişen bir sos. Buradaki önemli gerçek; içinde çok fazla karışım olduğudur!


Karayip adaları ( Haiti, Cuba, Poerto Rico, Dominic ) ülkeleri; Avrupa (İspanya ve portekiz), orta Amerika ve Afrika üçgeninin merkezi olma konumları itibarı ile İspanyol denizcilerinin getirdikleri Avrupa kültürü ile Afrika kültürünün birleşip mozaik oluşturduğu ve bu mozaiği Amerikaya taşıyan bir bölgedir. Bu bölge, "Latin" kültürünün temelini oluşturur.
 Avrupalı denizcilerin yeni dünya keşifleri ile Avrupa ve Afrika ırkı karışımı sonucunda oluşan bu melez ırk, Latin ırkı ve kültürünün başlangıcını oluşturur. Sıcak kanlı bu aşk insanları, gerek eğlenceye düşkünlüklerinden gerekse Afrika kökeninden gelen ibadet için bile dans etmeleri sebebi ile çok sayıda dans türü ortaya çıkarmışlardır. Latin danslarının atası Rumba ve Danzon, Avrupa dansları ile birleşerek Mambo dansını oluşturmuş, Mambo yerini sonradan Samba, Cumbia, Salsa(casino), Bachata, Merengue, Cha cha cha, Modern Rumba (Klasik bale figürleri ile de birleşerek "modern dans"ı oluşturdu) vb… danslara bırakmıştır. Birçok popüler dansta olduğu gibi, en derine en temele bakıldığında Salsa da Afrika'nın, yeni dünya'nın kozmopolit kültürüyle buluşmasıyla ortaya çıkmıştır.

Salsa'yı tarif etmek kolay değildir. Çünkü gerçekten her ülkede salsa yapıldığı halde tarzlar çok farklı olup her ülke kendi kültüründen bir şeyler katmaktadır. Gerçekte salsa, Afro-Caribbean (Afrika kökenli Karayip Yerlileri) müzikleri ve danslarının; İngiltere, İspanya, Fransa müzikleri ve danslarıyla harmanlanmasıyla ortaya çıkmış ancak her şeyi alıp değiştiren ve kendine uyarlayan Amerikada yani Los Angeles, New York ve Miami sokaklarında ve gece klüplerinde şekillenerek bugünkü halini almıştır.
SALSA TARİHÇESİ

Salsayı kimler buldu? Tartışma gruplarına baktığınızda, Portoriko'lular ve Küba'lılar arasında, Salsa'nın kendilerine ait olduğuna dair derin tartışmalar var. Hatta Afrikalılar da Salsa'yı sahiplenme konusunda hayli iddialılar. Çünkü Afrika Nijer'de bir krallık olan Yoruba vurmalı çalgıları ile çağrı cevap (call response) vokalleri salsayı salsa yapan en önemli unsurlardır.

Salsa müziğinin günümüzdeki halini almadan 1930'larda Küba'da başladığı söylenir. Salsa şarkılarının sözlerinde ve en eski salsa şarkılarında bile çok geçen bir kelime vardır: "SON". Bu da Küba "SON" müziğinin salsanın temelini oluşturduğuna bir kanıt olabilir. "Son", salsanın tam anlamıyla orijinidir. Yani salsa müzikleri, Küba son müziğinin modernize edilmiş halidir ancak Küba Son müziği sonuçta sadece bir temeldir.

"Kübaya, salsanın orijini ve ortaya çıkışının temellerini atması bakımından hakkını verdikten sonra söylemeliyiz ki, dans olarak salsa sadece Kübanın dansı değildir. Derinlere indikçe görülmektedir ki Haiti'den kaçan Fransızlar tarafından Kübaya getirilen Haitanlı kölelerin yaptıkları müziklerle Küba'nın Guajira müziği gelişerek ortaya "Küba SON" müziği çıktı. Parçaların çokritimli olmasına karşın tüm vurmalı çalgılar eşzamanlı (senkronize) olarak çalınıyordu.

Dinleyiciler pasif kalmıyor, müziğe bazıları ayakkabılarıyla veya el çırpmalarla sesler çıkarak, bazıları da omuz, kafa, kalça ve diz hareketleri yaparak katılıyorlardı. Dolayısıyla ortaya "Danzon" kültürü ve dansı çıktı. Erkek hayvanların dişi hayvanlara kendini güçlü ve gösterişli göstererek kur yapmaları gibi Montuno (“dağlı”) denen bu türde vücut hareketleri ya da "vücut dili" ağırlıkta olup erkekler hayvansı hareketlerle kendilerini gösterirler. Fakat bu dans vaktiyle Küba’nın elit tabakası ya da sosyetesi tarafından aşağılanmaktaydı. Danstaki pek çok Afrika kökenli hareket “aşağı sınıfın dans biçimi” olarak hakir görülmüştü. Bu ayrım Küba’da 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan son müzik ve dansında da görülür: Avrupa kültürü ile farklı bir kültür kazanan Küba'da Montuno türü yerine kadına değer veren ve kadını gösterişli yapan Avrupa dansı figürleri kullanılmış olup Urbano (“kentli, kibar, uygar”) türü denen bu türde erkek sık sık durur ve kadın, erkeğin çevresinde dolanır. İşte bu Danzon dansı; ifade hareketleriyle varlığını günümüze kadar sürdürebilmiş ve Salsadaki Küba stilini ortaya çıkarmıştır.

Küba'nın temel "Son" müziği üzerine Rumba müzikleri denen Afrika kökenli birçok ritm ve müzik (Guaguanco, Colombia, Yambu) ilave edilerek Küba "Son" müziği zenginleştirilmiştir. Bu ilginç bileşim kendini küçük varyasyonlarla ve küçük oluşumlar halinde bazı başka ülkelerde de göstermeye başladı. Dominik Cumhuriyeti, Colombia, Porto Rico ve diğerleri. Bu ülkelerdeki orkestralar müziklerini para kazanma amacıyla Mexico City ve New York'a taşıdılar. Bu iki şehirde yatırım olanaklarının ve tanıtım imkanlarının zenginliği sebebiyle bu müzik ticari görünümünü kazanmış oldu. Takdir edilmelidir ki Puerto Riko müzikleri (Bomba, Plena)nin gerçekten haklı ve önemli bir katkısı olmuştur. Müziğin bu yeni haline ilave olarak İngiliz/Fransız country müziği temeli ile oluşan Kuzey Amerika Jazz müziği eklenmiş olsa da esasında bugünkü Salsa müziğini, 1967’ye doğru yeniden Latin kaynaklara dönüş yapan ve özellikle montuno Danzon "SON"unu devam ettiren müzisyenler oluşturdu. Sonrasında üzerine kuzey Afrika araplarının oryanteli gibi daha bir çok müzik türü de eklenerek en sonunda bugünkü salsa müziği oluştu.

60'lı yıllara gelindiğinde Amerika'da yaşayan latin müzisyenler klasik Küba "son" müziğine jazz katarak önce Mamboyu ve sonrasında Cha cha cha yı oluşturdular. Daha sonra Bossanova ve dünyayı kasıp kavuran Rock'n Roll ve Boogie-Woogie gibi popüler müzik türlerini katarak latin ritimlerini bozmadan ortaya çıkarttıkları bu türe sevecen bir isim buldular: "BOOGALOO". Tam tersi olarak muhafazakar ve geleneksel müziğe bağlı kalarak Cumbia ve merengueyi kullananlar da "Pachanga"yı oluşturdular.

SALSA TÜRLERİ VE SALSA STİLLERİ

Salsa hala serbest-stilde sosyal yapılan bir dans olmasına rağmen, dünyanın değişik yerlerinde belirgin olarak diğerlerinden ayrılan ya da yarışmalar için Salsa stilleri ortaya çıkmıştır. Bu stiller, el-ayak figürleri ve dans edilen alan özellikleri bakımından birbirinden farklılık göstermektedir. En çok bilinen temel 5 stil şu şekilde sıralanır:

1. Los Angeles Stili
2. New York Stili (On2)
3. Miami Stili (Rueda de Casino)
4. Kolombiya Stili
5. Küba Stili (Danzon - ilk stil)

LOS ANGELES (LA) STİLİ SALSA

Yapılan salsa yarışmaları ve festivallerine bakılırsa, dünya üzerinde en fazla uygulayıcısı bulunan salsa stili; Los Angeles stilidir demek pek de yanlış olmaz. Bu stil erkeğin bayanı çizgisel bir hareketle vücudunun yanında geçirmesi için yönlendirdiği "Cross Body Lead" hareketleri üzerine kuruludur. Bayanın sürekli düz bir çizgi takip ettiği, erkeğin bunu sağlamak için bu çizginin bazen üzerinde bazen dışında yer alması, bu stili diğerlerinden ayıran en önemli öğelerdendir. Temel adım olarak paralel sistem mambo adımını kullanan LA stili; Hollywoodvari parlak gece eğlencelerinde ortaya çıkan jazz dans, swing ve salon danslarından izler taşır. Yine bu sebeple LA stili, diğer stillerden farklı olarak bayanı ön plana çıkaran bir türdür.

LA stili, yalnızca ON-1 diye adlandırılan temel adımla yani başlangıç adımı olarak müzikteki bir barın birinci vurusunu kullanan adımla yapılır ki bu özelliği ile yarışabilmeyi ve çok sayıda yatırma, dönüş, düşüş haricinde ayrıca akrobatik hareketler ile keskin başlangıç ve bitişleri mümkün kılar. İzleyenlerin başını döndüren bu seksi ve etkileyici hareketler, özellikle gösteriler için bu stili çok elverişli hale getirir. 

LA stili salsa izlemekle masa tenisi maçı izlemenin pek farkı yoktur dersek daha açıklayıcı olacağını düşünüyorum. Küba stilindeki ve Küba tabanlı diğer stillerdeki baskın olan karmaşık kol hareketleri LA stilinde baskın değildir. Bu yüzden diğer stillerde partnerli dans kısmındayken bile kendini gösterebilen erkekler, LA stilinde sadece "shine" denilen kısımlarda kendilerini gösterebilirler ki aslında bu kısımda bile çoğu zaman kadınla aynı ayak ve el hareketi senkronize halde yapıldığından yine erkek yerine partnerlerin ikisi birden izlenir. LA stili salsa, içinde barındırdığı bu "shine" adı verilen bağımsız kısımda karmaşık ayak figürleri ve şık el ve vücut hareketleri ile çiftlerin birbirlerinden ayrı bir şekilde dans etmesine olanak tanır. Dans rutininde verilen bu mola, dansçıların hem kendi bireyselliklerini ortaya koymalarını, hem de partnerlerinin stilini takdir etmelerini sağlar. Ayrıca gösterilerde bir ya da daha fazla çiftin ortak shine'ları senkron yapıldığında büyük bir görsel zenginlik sunar. LA stilindeki "Shine"lar aslında yine afrocuban ve en eski rumba stilinden gelir ki daha çok conga vuruşlarının hızlandığı ve güçlü bir şekilde duyulduğu yerlerde yapılır.

NEW YORK (NY) STİLİ SALSA (ON2)

Temel adım olarak LA stili gibi mambo adımını kullanan ve hareketlerde LA'in çizgiselliğini barındıran New York stili pek çok mambo dansçısının yetiştiği New York'ta ortaya çıkmıştır. Bu stil, mambo'dan gelen bir alışkanlıkla başlangıç adımı olarak bir barın ikinci vurusunu kullanmasıyla kendini belli eder ki bu yüzden ON-2 stil diye de bilinir. NY stili hem baylar hem de bayanlar için çok sayıda basit ama hızlı ve çoklu dönüşler içerir ve LA stiline nazaran yine mambodan gelen bir alışkanlık olarak partnerlerin bağımsız olarak kendilerini daha çok gösterebilmesine olanak tanır

MİAMİ (CASİNO) STİLİ SALSA

Küba'da insanların toplandığı eğlence yerlerine Casino isminin verilmesinin 50'li yıllarda Havana'daki ünlü gece kulüpleri Casino Espanol veya Casino De Deportivo'dan geldiği söylenmektedir. Zaten Mambo dansının Salsa'yı doğurduğu zamanlar, bu zamanlardır. Salsa dansının yaygınlaşması casinolarla olmuştur ki bu kulüpler o zamanın en ünlü salsa dansçılarının gelerek kendi aralarında küçük yarışmalar düzenledikleri, tüm hafta boyunca ortaya çıkarıp çalıştıkları figürleri birbirleri ile paylaştıkları mekanlardı. Yaptıkları dansın sevilmesi ve yaygınlaşması için grup olarak halka halinde de dans ediyorlardı ve bu yaptıkları dansa henüz bir isim bulamamışlardı. Bu eğlence mekanlarının kapanmasından sonra burada ortaya çıkan yapılan dans stiline Casino, bu stille dans edenlere de Casinero denmeye başladı.

Nesiller boyunca aktarılan bu dans 80'lerin başında kübalı göçmenler tarafından Güney Florida sahillerine taşınana kadar Küba dışında kimselerce bilinmiyordu. İlk yıllarda O Miami ve Miami Hilton'un içindeki Club Mystique'de görülmeye başlanan bu orijinal dans stili çember halinde de yapılabildiğinden çok ilgi çekmesine rağmen karmaşıklığı yüzünden kolayca yayılamadı. Ta ki Club Mystique'in sahipleri ilgiyi görüp her perşembe gecesi kulüplerinde bu dansın kurslarını vermeye başlayıncaya kadar... Radyo reklamları ve fısıltı gazetesi sayesinde bir anda tüm şehir bu dansı tanır oldu. Kısa zamanda casino salsanın ilk Miamili uygulayıcıları yeni hareketler türetip şehrin çeşitli yerlerinde stüdyolar açtılar ve televizyon programlarında bu stili tanıttılar. Amerika kıtasına ilk gelişinden sadece 10 yıl kadar sonra, 90'lara gelindiğinde miami stili çoktan dünyaya yayılmaya başlamıştı.

Miami stili salsa Küba stilinin sadece grup dansı olarak modernleştirilmiş versiyonudur demek çok da yanlış olmaz. Temel adım olarak bazen Mambo; ama çoğunlukla Guepea kullanan bu stilde de hareketler yuvarlak hatlar taşır. Görsel olarak adım zenginliği kadar Küba stili tabanlı olduğundan üst vücut kullanımı ve karmaşık kol hareketleri ön plandadır.

KOLOMBİYA STİLİ SALSA

Kolombiya stili Latin Amerika’da en yaygın olan stildir. Mambo sonrasında dünyada Elvis ve Beatles rüzgarının estiği dönemde rock'n roll (swing) dansı hakimken Salsa, Latin Amerika’da fakir halkın sesi olarak kabul ediliyordu. Kolombiya stili işte bu iki dansın gerçek anlamda sentezidir. Ayaklar tvist, cha cha gibi daha karmaşık bir temel adımda iken aynı zamanda salsanın hızlı temposuna da uyar. Partnerlerin dairesel hareketlerinin sözkonusu olduğu bu stilde daha çok “açık” dans edilir ve erkek kadını bir eliyle yönetir. Figürlerden ziyade estetik ön planda tutulur. Kolombiya’nın Cali kenti salsanın başkenti olarak isim yapmıştır. Cali kentinden çıkan caleña adlı salsa Küba ve New York salsasına kıyasla farklılıklar gösterir, örneğin ritimden çok melodiye dayalı bir zamanlama sözkonusudur. Dünya Salsa Federasyonu’nun (World Salsa Federation) Miami’de düzenlediği 2003 salsa şampiyonasından itibaren Kolombiya stili özel bir kategori olarak kabul edilmektedir.

KÜBA STİLİ SALSA (Danzon)

Küba stili bilinen salsa türlerinin en eskisi ve atasıdır denebilir. Montuno Son (danzon), rumba ve orisha danslarının özelliklerini barındırır. Örneğin Küba stilinde görülen omuz silkeleme hareketi tipik bir rumba öğesidir. Bu stilde, diğer stillerin aksine erkek hareketlerinin baskınlığı göze çarpar. Bu nedenle kadını daha az yorar ve daha az savurur. Temel adım olarak daha çok alternatif sistem Guapea (ters Mambo) adımını kullanır. Hareketler LA ve NY stillerindeki çizgisellik yerine dairesel hat üzerinde uygulanır.

Kübalılar dans ederken hızlı ve çoklu dönüşleri çok fazla kullanmazlar. Bunun yerine vücut hareketleri çok daha ön plandadır. Küba stili salsanın vücut duruşu diğer stillerden biraz farklıdır. Kübalı dansçılar biraz öne eğilerek ve dizleri öne doğru bükük şekilde dans eder. Bu özellikleri ile yere daha yakın dans edildiğinden kalça hareketleri kendini çok rahatlıkla gösterir. Partnerler LA ve NY stillerine nazaran birbirlerine çok daha yakın pozisyondadır ve adımlar yine bu stillere göre çok daha küçüktür. Daha dar ve küçük alanlarda dans etmek temel prensibidir.

Kübalı dansçılar danslarını ON-1 ya da ON-2 diye gruplandırmazlar. Bunun yerine tempoyla birlikte ya da tempoya ters anlamında "a tiempo" ve "contra tiempo" terimlerini kullanırlar ya da "ezgiye göre dans etmek" ve "clave'e göre dans etmek" derler. Hızlı timba müzikleri "a tiempo" dans edilirken, yavaş son parçalarında "contra tiempo" dans ederler. Kübalı dansçılar kendilerini müziği oluşturan clave'e (müziğin her ölçüsünden kendini tekrarlayan 5 notalı ritmik doku) ya da bass, conga gibi tumbao'yu (Ölçünün 2. ve 4. vurularını belli eden ritim) çalan enstrümanlara göre ayarlarlar.

Perküsyonun ağırlıklı olduğu aralıklarda eşlerin birbirlerinden ayrılarak kendi hünerlerini sergilemeleri Küba stilinden doğmuş ve diğer stillere de geçmiştir. Dansın bu kısmındaki hareketler daha çok Afrika tören danslarını çağrıştırır. Küba stili ayrıca "Rueda De Casino" (Miami Stili) ve bir erkeğin birden çok bayanı dans ettirdiği "Casino Suelta" türlerini de oluşturmuştur.


Hiç yorum yok:

Yorum Gönder